یک تکمله مجمل

دوستی به نام “مسافر” در “نوشته‌های شما” پرسشی نوشته بودند و چون نوشته بودند منتظر پاسخ‌اند من “یک توضیح مختصر” را برای پاسخ به آن پرسش نوشتم و در اینجا منتشر شد. ظاهرا از توضیح من قانع نشده‌اند که البته قانع شدن یا نشدن حق ایشان است و مربوط به خودشان. فقط چون گویا پاسخ من سوءتفاهمی را هم سبب شده است برای این دوست عزیز و دیگرانی که احیانا ماجرا را دنبال می‌کنند تکمله مجملی اضافه می‌کنم. در “یک توضیح مختصر” نیامده است که ایشان قصد تفتیش عقاید داشته‌اند، نوشته شده است این که به شخص (در اینجا یعنی پدیدآورنده متن) و عقاید او زیاده اهمیت بدهیم نه فقط موجه نیست (واضح است که به نظر من) بلکه عملا هم مفید نیست و توالی فاسد دارد و تفتیش عقاید و شخصیت‌زدگی و عقیده‌محوری همه ناشی از یک نوع نگرش دانسته شده است. این پاسخ طبعا کلی است و ربطی به تصور من از مخاطب ندارد. دیگر این که من به صورت کاملا مجمل موضع خود را در قبال متن و نسبت آن با پدیدآورنده نوشته‌ام. می‌دانم مواضع دیگر هم هست اما این که مواضع دیگر هست به معنای درست بودن آنها نیست. تقریبا راجع به هر موضوعی مواضع دیگر هست اما لزوما همه آنها درست نیست. تا جایی که من دنبال کرده‌ام تفکیک متن از پدیدآورنده موضع موجه و قانع‌کننده‌ای است (فهرست طولانی‌ای از دلایل قائلان به این رای در دوره معاصر می‌توان ارائه داد و اتفاقا نام یکی از قائلان که نگرشی غیرنسبی‌تر و شاید بشود گفت علمی‌تر به موضوع دارد یعنی امبرتو اکو در یادداشتم ذکر شده بود).

این تکمله مختصر را برای سپاس از لطف و توجه “مسافر” و دوستان دیگری که ممکن است بحث را دنبال کرده باشند نوشتم. این را نیز بیفزایم که طبعا برای هیچ نویسنده‌ای امکان پاسخ دادن به همه پرسشهایی که ممکن است برای خوانندگان متن‌هایش ایجاد شود وجود ندارد، هم‌چنانکه امکان موجه کردن همه مفروضات نوشته‌اش و قانع کردن همه مخاطبان. امبرتو اکو – که ذکرش رفت – مفهوم دیگری نیز دارد با عنوان “خواننده الگو” که شاید توجه به آن منظورم را روشنتر کند و معلوم کند بر نوشته‌های من چه تصوری از “خواننده الگو” حاکم است و چرا خیال نمی‌کنم پاسخ دادن به پرسشهای خوانندگانی که بیش از هر چیز بر خلاقیت و توانایی اندیشیدن آنها تکیه می‌کنم – فارغ از رویکردها و عقایدشان یا موافقت و مخالفتشان با من و نوشته‌هایم – وظیفه من به عنوان نویسنده است. امیدوارم این توضیح اگر قانع‌کننده نیست دست کم گواهی باشد بر احترامی که برای مخاطبانم قائل‌ام و پیشاپیش عذر مرا برای همه پاسخ ندادن‌های آتی موجه کند.