مجموعه “اقتصاد برای همه” قبلا به مناسبت انتشار مجلد نخست آن، بر روی “ما کم شماریم” معرفی شده است (اینجا). خوشحالم که تألیف و انتشار این مجموعه مفید ادامه یافته و اکنون جلد دوم آن در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته است.
مجلد نخست دربردارنده مطالبی برای آشنایی با اقتصاد کلان و اندیشیدن به آن بود و جلد تازه به توضیح و تشریح جنبه‌های مختلف اقتصاد خُرد اختصاص یافته است. “بینش اقتصادی برای همه: تبیین مفاهیم اقتصاد خرد به زبان ساده” پانزده فصل دارد. در هر فصل، نخست، پرسش‌هایی برای اندیشیدن و پاسخ دادن مطرح شده است، پرسش‌هایی که کاملا مرتبط است با مسائل رایج در جامعه ما و گاه سوءتفاهم‌هایی که وجود دارد. سپس مجموعه‌ای از مفاهیم و تحلیل‌ها بیان شده است که می‌تواند به دریافت بهتر ابعاد هر کدام از پرسش‌های مطرح شده و یافتن پاسخ مناسب‌تر کمک کند. از خلال این مباحث است که مفاهیم پایه اقتصاد خرد نظیر کمیابی، بازار، قیمت، عرضه و تقاضا، تعادل و مانند اینها به صورتی ملموس معرفی می‌شود.
کتاب با بحث درباره “موضوع” اقتصاد خرد شروع می‌شود و با تحلیل گستره معنایی عقلانیت اقتصادی ادامه می‌یابد. در پی اینها بحث ترجیحات فردی و ماجرای مبادله مطرح می‌شود و سپس مسأله مطلوبیت فردی. بعد مطالبی می‌آید در تحلیل رفتار اقتصادی بنگاه‌ها به عنوان تولیدکننده یا عرضه‌کننده کالاها و خدمات. سپس وجوه مختلف مسأله قیمت و نسبت عرضه و تقاضا بررسی می‌شود از قبیل تمایل به پرداخت، کشش تقاضا، کالاهای جانشین و کالاهای مکمل، اثر درآمدی و اثر جانشینی، شکل‌گیری بازار و پدیده بازار سیاه و نقش دولت‌ها. مفاهیم رقابت و انحصار هم که ناظر است به وضع بازار در ادامه مورد بحث قرار می‌گیرد. پس از اینها بخشی آمده است درباره نظریه‌ای که در علوم اجتماعی مشهور است و پرکاربرد: نظریه بازی‌ها. بعد بحث جالبی آمده درباره اثرات بیرونی ( externalities ) که می‌تواند یکی از مصادیق مفهوم شکست بازار را رقم بزند. در پی آن هم مسأله اقتصاد اطلاعات و مشکل عدم تقارن اطلاعاتی تحلیل شده و سپس ماجرای کالاهای عمومی مورد بررسی قرار گرفته است. برای بسیاری مردم عدالت اجتماعی یکی از مهمترین مباحث در حوزه مباحث اقتصادی است. بخش‌هایی از کتاب هم به این موضوع اختصاص یافته و ضمن تحلیل این مفهوم به مفاهیم مرتبطی مثل دولت رفاه و نیز مسأله شکست دولت ( به قیاس شکست بازار) اشاره شده است. بخش‌های انتهایی کتاب هم درباره دو موضوع جالب و بالنسبه جدید است، موضوع طراحی ساز و کار و طراحی بازار، و موضوع نسبت روانشناسی و اقتصاد و ماجرای اقتصاد رفتارگرا.
در ضرورت ترجمه کتاب در حوزه‌های مختلف علوم انسانی تردیدی نیست، اما حُسن تألیف در این حوزه‌ها و ضرورت آن را نباید از نظر دور داشت. تألیف واقعی پیوند دارد با زمینه و بستر پدیدآمدنش، پس مثلا می‌بینیم کتابی در معرفی اقتصاد خرد وقتی ترجمه نیست پُر است از مسائلی که اینجا و برای این مردم و در همین سال‌های اخیر مطرح بوده است، مسائلی که با دانش اقتصاد بهتر می‌توان آنها را تحلیل کرد. دانش و بینش اقتصادی کمک می‌کند گرفتار عوام‌زدگی در سیاست و اجتماع نشویم و فرق خیالات و واقعیات را بهتر دریابیم.
طبیعی است که در این حوزه از علم هم مثل دیگر شاخه‌های علوم انسانی و تجربی اختلاف نظر و تحلیل هست، اما واقعیت این است که فرق است بین اختلاف نظر صاحب نظران با نفی علم و عوام‌زدگی. صرف آشنایی جدی با هر یک از شاخه‌های علوم انسانی (از قبیل همین اقتصاد یا جامعه‌شناسی و روانشناسی و علوم سیاسی) کمک می‌کند به خوبی آن فرق را دریابیم و خود را گرفتار کسانی که عوامانه می‌خواهند با بیشترین هزینه‌ها برای جامعه و مردم در بهترین حالت و پس از آزمون و خطاهای فراوان آتش را دوباره کشف و چرخ را دوباره اختراع کنند نکنیم. علوم انسانی و از جمله اقتصاد حتما کاستی‌هایی دارند، اما شناخت این کاستی‌ها و تلاش برای رفع آنها را که راهش بسط و تکامل این علوم است نباید با با رد ایدئولوژیک آنها اشتباه گرفت. ما چنانکه پیشتر یک‌بار اشاره کرده‌ام گاه با علوم انسانی و از جمله آنها اقتصاد مسأله‌هایی داریم که ناشی از تصورات ماست و نه مشکلات این علوم، اگر این امر را در نظر داشته باشیم شاید راحت‌تر بتوانیم این آثار را بخوانیم و بفهمیم (برای توضیح مطلب بنگرید به انسان خاکی، علوم افلاکی).
بینش اقتصادی برای همه
تبیین مفاهیم اقتصاد خرد به زبان ساده
تألیف دکتر علی سرزعیم
با مقدمه دکتر فرهاد نیلی
انتشارات ترمه 1395