ده رمان از صد سال داستان‌نویسی جدید ایران

یک:

بوف کور / صادق هدایت

دو:

سووشون / سیمین دانشور

سه:

شازده احتجاب / هوشنگ گلشیری

چهار:

همسایه‌ها / احمد محمود

پنج:

درخت انجیر معابد / احمد محمود

شش:

جای خالی سلوچ / محمود دولت‌آبادی

هفت:

کلیدر / محمود دولت‌آبادی

هشت:

دایی‌جان ناپلئون / ایرج پزشکزاد

نه:

طوطی / زکریا هاشمی

ده:

سمفونی مردگان / عباس معروفی

+ یادآوری:

انتخاب رمان مثل انتخاب فیلم نیست. فیلم را می‌شود به‌سادگی دوباره و چندباره و در زمان‌های مختلف دید. خواندن رمان زمانی شایان توجه می‌طلبد و بنابراین کمتر پیش می‌آید جز رمان‌هایی استثنایی، یا به ضرورت کاری، رمان‌خوان‌ها آثار خوانده‌شده را مجددا بخوانند، به این ترتیب هر گزینشی در این زمینه مبتنی است نه تنها بر حافظه که بر خاطره، یعنی بر زمان و مکان و حس و حال و سن و سال خواندن. دیگر اینکه انتخاب همیشه بر پایه‌ی ترجیحات خاصی است و از جهت یا جهاتی دیگر می‌توان انتخابهای دیگری داشت. بر این اساس می‌شد در این فهرست مثلا نام «مدیر مدرسه» جلال آل‌احمد یا «خانه ادریسی‌ها» غزاله علیزاده باشد به سبب نثر پرشتاب و زنده‌ی اولی یا نثر شاعرانه و ظریف دومی. علاوه بر این، کلاسیک شدن از پس آزمون‌های فراموشی‌آور زمانه برآمدن است و از این رو مدت زمان انتشار خواه‌ناخواه در گزینش آثار ماندگار موثر است. به عنوان نمونه من پیشتر درباره‌ی انتخاب‌های اول و دوم‌ام نقد و تحلیل نوشته‌ام و کوشیده‌ام روشن کنم از منظر من «بوف کور» اثری است که از عالم شعر فارسی راهی به داستان‌نویسی جدید می‌جوید و «سووشون» اثری است ظریف اما مینیاتوری که از منطق رمان که بعدها نویسنده‌ی «سووشون» در «جزیره سرگردانی» و «ساربان سرگردان» به آن نزدیکتر می‌شود، دور است. اما اینها باعث نمی‌شود که «بوف کور» یا «سووشون» جایگاه ویژه‌ی خودشان را در تاریخ آثار ادبی فارسی از دست بدهند. اصلا خاص بودن آنها به علت همه‌ی ویژگی‌هایی است که آنها را شکل داده است. من بر آن‌ام که سیر داستان‌نویسی ما در جهت درک و دریافت بهتر چندصدایی و منطق چشم‌اندازباورانه‌ی داستان‌نویسی جدید بوده است، همچنانکه بر آن‌ام که به طور خاص داستان‌هایی که زنان داستان‌نویس ایران، از نسل‌های مختلف، پس از انقلاب خلق کرده‌اند آثاری ارجمند و در خور توجه و تحلیل‌های فراوان است. به این معنا این فهرست می‌توانست با رویکردی دیگر تا حدی متفاوت باشد یا بسیار طولانی‌تر شود. اما چنین فهرست‌هایی تنها بهانه‌ای است برای بزرگداشت چند کتاب. این نه به معنای کوچک بودن کتاب‌های بسیار دیگر است و نه جای بررسی را که در آن همواره منظر و موضع و چشم‌انداز مدخلیت می‌یابد می‌گیرد. بزرگداشت حقیقی هر کتاب فقط خواندن و فهمیدن و تحلیل آن بر بستر تاریخی‌اش و در پیوند با دیگر آثار است.

محمدمنصور هاشمی

جستارنویس، پژوهشگر، داستان‌نویس

آبان 1399