تردیدی نیست که معماری یکی از گویاترین جلوه‌های تمدنی جوامع در زمان‌ها و مکان‌های گوناگون است. معماری آمیزه و تلفیقی است از اندیشه و علم و هنر و اقتصاد و مدیریت. تبلورهای این آمیزه را از شاخص‌های مشهود و ماندگار میزان سازواری و کارآمدی هر زمانه و هر جامعه‌ای می‌توان دانست.
برای من که بخش عمده‌ای از کارهای پژوهشی و فکری‌ام درباره‌ی ایران معاصر بوده، اندیشیدن به معماری‌مان همواره جذاب و تأمل‌برانگیز بوده است. کیست که مثلاً ساخت و سازهای آشفته‌ی دهه‌های اخیر تهران را ببیند و به فکر فرونرود؟ از همین جهت هم بوده که پیشتر یکی دوباری جسته‌گریخته به نسبت اندیشه‌ها و معماری و شهرسازی‌مان در دوره‌ی معاصر اشاره‌هایی کرده‌ام (بنگرید به اینجا و اینجا؛ همچنین یکبار هم در میزگردی با معمار نامدار و برجسته‌ی ایران کامران شیردل شرکت کرده‌ام که متن آن در مجله‌ی شارستان منتشر شده است). از این جهت پروژه‌ی پژوهشی دوست ارجمندم خانم دکتر نیر طهوری برایم راهگشا و شایان توجه است.
نیر طهوری هم معماری خوانده است و هم پژوهش هنر، و سال‌ها در این زمینه‌ها تدریس کرده است. از او پیشتر مقالات متعددی در این حوزه‌ها منتشر شده که بخشی از آن‌ها در کتاب “ملکوت آینه‌ها” (انتشارات علمی و فرهنگی، 1391) گرد هم آمده است. ملکوت آینه‌ها چنانکه عنوان فرعی‌اش هم نشان می‌دهد (“مجموعه‌ی مقالات در حکمت هنر اسلامی“) درباره‌ی هنر و معماری گذشته‌ی ایران بود. اما کتاب اخیر او درباره‌ی معماری معاصر ایران است.
“نقد معماری معاصر ایران، سفارتخانه‌های جمهوری اسلامی” هرچند کتابی است مستقل که به تنهایی می‌شود آن را خواند در حقیقت جلد نخست از دوگانه‌ای است که بناست جلد دوم آن ناظر به مساجد و بناهای مذهبی ساخته‌شده در پس از انقلاب باشد. هر دو موضوع بسیار جالب و شایسته‌ی تحلیل است، زیرا اولی گویای بخشی از ارائه‌ی فرهنگی ایران در خارج از کشور است و دومی حاکی از درک و توان جمهوری اسلامی در بازتولید موفق یا ناموفق سنتی که دعوی تکیه بر آن را دارد. شخصاً نگاهی انتقادی به معماری مساجد در پس از انقلاب دارم و سخت مشتاق وکنجکاوم که مجلد دوم این مجموعه‌ی پژوهشی نیز زودتر منتشر بشود.
مجلد نخست “نقد معماری معاصر ایران” در پنج فصل تنظیم شده است. در فصل نخست مبانی نظری این پژوهش تقریر شده است و در فصل دوم برخی مباحث اندیشگی ناظر به معماری طرح و رویکرد فلسفی نویسنده در این زمینه مشخص شده است (به ویژه با اشاراتی به مارتین هایدگر و کریستوفر الکساندر و کریستین نوربرگ شولتس). فصل سوم با عنوان سیری در معماری معاصر ایران دربردارنده‌ی تاریخچه‌ای تحلیلی از معماری ایران در اواخر قاجار و دوره‌های رضا شاه و شاه است. دوره‌ی پهلوی از حیث معماری دوره‌ی درخور توجهی است و به ویژه در اواخر این دوره نسلی از معماران برجسته‌ی ایرانی از جمله هوشنگ سیحون و عبدالعزیز فرمانفرماییان و علی سردارافخمی و حسین امانت و نادر اردلان و کامران دیبا کارهایی چشمگیر و همسو با اندیشه‌های زمانه می‌سازند. نیر طهوری در کتاب به مقایسه‌ی رویکرد این معماران با گروهی از معماران فعال پس از انقلاب که در فصل چهارم معرفی شده‌اند پرداخته است. فصل چهارم به طور خاص به معرفی و تحلیل طرح‌های معمارانی اختصاص دارد که برای ساخت برخی سفارتخانه‌های ایران برگزیده شده بوده‌اند: فرهاد احمدی، داراب دیبا، حسین شیخ‌زین‌الدین، علی‌اکبر صارمی، ایرج کلانتری، و سیدهادی میرمیران. فصل پنجم و پایانی کتاب گزارش مشروح همایشی است که با شرکت خود این معماران برجسته برگزار شده بوده و در آن می‌شود با رویکرد و نگاه هر یک از زبان خودشان بیشتر آشنا شد.
برای همه‌ی کسانی که به بررسی و ارزیابی معماری معاصرایران علاقه دارند کتاب مفصل و مصور نیر طهوری بی‌گمان منبعی مغتنم محسوب می‌شود. شمارگان چاپ نخست این کتاب (1399) اندک بوده و تصور می‌کنم کتاب آنچنان که باید به دست مخاطبان نرسیده است. امیدوارم هم این مجلد هر چه زودتر تجدید چاپ بشود و هم مجلد دوم سریع‌تر به سامان برسد و انتشار پیدا کند.
نقد معماری معاصر ایران
سفارتخانه‌های جمهوری اسلامی، ساختمان‌های دولتی
نیّر طهوری
پژوهشکده هنر، فرهنگستان هنر