دوستانی که “ما کم‌شماریم” را دنبال کرده‌اند می‌دانند که در بخش “یک پیشنهاد سریع” معمولا کتابی مفید و شایان توجه را فارغ از طول و تفصیلِ نقد و بررسی صرفا معرفی می‌کنم تا علاقه‌مندانی که ممکن است به آن توجه نکرده باشند اگر دوست داشتند آن کتاب را هم ببینند. در میان کتابهای مختلف روالم در این چند سال این بوده که به مناسبت تاسوعا و عاشورا اثری را که به نحوی با حال و هوای آن ایام مناسبت داشته باشد معرفی کنم، چنانکه پارسال برای نقلِ بندی مرتبط با مراسم محرم، کتاب خواندنی “روزی که اسم خود را دانستم” هارون یشایایی را معرفی کردم و سال پیش از آن برای یادآوری ریشه یکی از نوحه‌های مشهور جنگ هشت‌ساله در مراسم امام حسین و شهدای کربلا دیدن مستند “اربعین” ناصر تقوایی را پیشنهاد کردم.
امسال متاسفانه نشد در ایام محرم چیزی بنویسم و گفتم حالا به بهانه اربعین جبران مافات کنم و کتابی درباره واقعه عاشورا معرفی کنم: کتاب “روزنامه عاشورا” که ترجمه “یوم الطّف مقتل الامام ابی عبدالله الحسین علیه‌السلام” تألیف هادی نجفی است و به قلم جویا جهانبخش به فارسی برگردانده شده است. “روزنامه عاشورا” پژوهشی است در منابع تاریخی برای ترسیم تصویری دقیق از آنچه در روز عاشورا واقع شده است و از این جهت در کنار سایر آثار موجود در این زمینه مفید است و به کار علاقه‌مندان تحقیق در این باره می‌آید. اما آنچه علاوه بر زحمتی که مولف محترم برای تدوین این کتاب عهده‌دار شده به چشم خواننده این اثر می‌آید و فایده آن را مضاعف می‌سازد کوششی است که مترجم کتاب در برگردان فارسی اثر انجام داده و آن را از صرف یک ترجمه معمولی دور و به پژوهشی دوباره در منابع تاریخی تبدیل کرده است. جویا جهانبخش که پیشتر نیز چندباری ذکر خیر او بر “ما کم‌شماریم” آمده است (بنگرید به اینجا و اینجا و اینجا) نه فقط اصل عربی تمامی متن‌های کهن تاریخی منقول در این کتاب را اعراب و مشکول کرده، و نه فقط در ترجمه این متون به فارسی دقت‌هایی ستودنی نشان داده، بلکه حواشی محققانه راهگشای فراوانی نیز به متن افزوده که برای اهل تحقیق به‌راستی مغتنم است، از توضیح درباره تلفظ کهن و دقیق اسامی خاص گرفته تا معنای برخی اصطلاحات تا توضیحات و تحلیل‌های تاریخی و کلامی مجمل اما مفید و درست. از این جهت حتی کسانی که می‌توانند اصل عربی “یوم الطّف” را بخوانند از این ترجمه فارسی بی‌نیاز نخواهند بود.
رویکرد منتخب من در دین‌پژوهی البته رویکرد مبتنی بر نقادی تاریخی نیست و شخصا نگاه زیبایی‌شناختی و نگرش کارکردگرایانه به دین را ترجیح می‌دهم. یعنی از طرفی از حیث پدیدارشناسانه دوست می‌دارم جنبه‌های زیبا و اخلاقی (یا به تعبیر قدمای‌مان “حُسن” که اعم است از زیبایی و اخلاقی بودن) را در منظومه‌های بالفعل ادیان تحلیل کنم، و از طرف دیگر از حیث اجتماعی ترجیح می‌دهم نقش اجتماعی و مدنی و کارکردهای آموزه‌های مختلف ادیان را بررسی و ارزیابی و نقادی کنم. اما به هر حال فارغ از رویکردها و سلیقه‌های شخصی هر یک از ما، رویکردها و سلیقه‌های دیگر هم هست و باید باشد. با این حساب، اگر رویکرد تاریخی به دین هست، چه بهتر که مبتنی بر دقت نظر و پژوهش در منابع مختلف و متضمن تحقیقاتی با دستاوردهای تازه باشد. “روزنامه عاشورا” با نوع نگرش و سلایق و علایق من در تحلیل “عاشورا” همسو نیست، ولی به ویژه با توجه به حواشی مترجم از حیث دقت نظرهای تاریخی و ادبی و کلامی دارای فوایدی قطعی برای علاقه‌مندان به این حوزه‌های پژوهشی است.
روزنامه عاشورا
مولف: هادی نجفی
ترجمان: جویا جهانبخش
پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
چاپ دوم، 1398